Wystawa „Stowarzyszenia PAX, czyli Bolesława Piaseckiego państwo w państwie” została otwarta w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży (ul. Akademicka 1). Do jej obejrzenia zapraszają PWSIiP oraz Instytut Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku.
- Początek tworzenia się systemu komunistycznego w Polsce to, obok terroru, także okres dokonywania trudnych wyborów przez osoby funkcjonujące w życiu publicznym przed II wojną światową. Jedną z nich był Bolesław Piasecki, który w 1945 r. skupił wokół siebie grupę osób, która wydawała początkowo pismo „Dziś i Jutro”, a w 1947 r. została zarejestrowana jako Stowarzyszenie PAX – informuje dr hab. Krzysztof Sychowicz, prof. PWSIiP oraz pracownik IPN. – Stowarzyszenie PAX charakteryzowało się antykościelną postawą, za co otrzymało szereg przywilejów od władzy komunistycznej. Organizacja ta zdominowała rynek tzw. prasy katolickiej. Prezentowana w PWSIiP wystawa opowiada właśnie o losach i wyborach dokonywanych przez to środowisko.
Profesor Krzysztof Sychowicz przywołuje fakty historyczne dotyczące stowarzyszenia:
„W latach stalinowskichPAX pośredniczył w kontaktach pomiędzy władzą a Kościołem, współpracował również z próbującym rozbić środowisko katolickie ruchem „księży patriotów” oraz atakował Episkopat Polski. W tym okresie jego członkowie popierali proces biskupa Kaczmarkai uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego. O antykościelnych działaniach i postawie PAX-u świadczył też fakt wydania przez Bolesława Piaseckiego książki „Zagadnienia istotne”, która została wpisana na kościelny indeks ksiąg zakazanych. Po tym fakcie cały nakład publikacji został wycofany na polecenie autora. W związku z licznymi konfliktami z hierarchią Kościoła Katolickiego część działaczy przeciwnych takiej działalności odchodziła z organizacji. W wyniku konfliktu wewnętrznego mającego miejsce w 1955 r. PAX opuścili m.in. J. Eska, T. Mazowiecki, J. Zabłocki, A. Wielowieyski.
Po 1956 r. PAX uzyskał akceptację Władysława Gomułki na prowadzenie dalszej działalności jako organizacja ogólnopolska. Skutkiem tego stał się m.in. udział we Froncie Jedności Narodu, a w okresie stanu wojennego w Patriotycznym Ruchu Odrodzenia Narodowegoi praktycznie bezkompromisowe popieranie posunięć władz. Elementem przytaczanym dziś przez byłych członków w obronie PAX-u jest fakt, że po 1945 r., a szczególnie po 1956 r., w jego strukturach znalazło się wielu byłych żołnierzyAK, którym również udzielano pomocy materialnej. Stowarzyszenie wydawało też szereg książek, które nie mogły się legalnie ukazać.To wszystko funkcjonowało wraz z kolejnymi przywilejami otrzymywanymi od władz komunistycznych
Bez wątpienia momentem przełomowym stały się dwa wydarzenia, jedno to śmierć Bolesława Piaseckiego w 1979 r., a drugie powstanie NSZZ „Solidarność”. Przed wyzwaniem związanym z określeniem stanowiska stowarzyszenia względem rodzącego się ruchu społecznego stanął nowy przewodniczący Zarządu Głównego Stowarzyszenia PAX Ryszard Reiff. Dzięki niemu stowarzyszenie zdecydowanie poparło „Solidarność”, a dziennik "Słowo Powszechne" stał się jednym z najwiarygodniejszych opisujących wydarzenia w Polsce. wprowadzenie stanu wojennego przerwało na chwilę działalność stowarzyszenia. Popierający dokonany przez komunistów zamach członkowie mogli liczyć na stanowiska w administracji, jak też w instytucjach kontrolowanych przez władze.
W III RP stowarzyszenie przybrało nazwę Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” i odeszło od działalności politycznej”.