W siedzibie Akademii Łomżyńskiej oraz online w dniu 16 czerwca 2023 r. odbyła się Międzynarodowa konferencja naukowa nt. „Prawne i organizacyjne aspekty międzynarodowej współpracy samorządowej”. Hybrydowe wydarzenie było elementem obchodów jubileuszu 605-lecia nadania Łomży praw miejskich, naukową celebracją ogólnomiejskiego święta.
Podczas wydarzenia w panelach naukowych wygłoszono 30 referatów. Głos zabrali zarówno teoretycy, jak i praktycy, w tym samorządowcy zagranicznych miast, gmin współpracujących z Miastem Łomża. Nastąpiła wymiana dobrych praktyk związanych z kooperacją samorządów na szczeblach międzynarodowych, połączona z dyskusją o wyzwaniach, szansach i przyszłości współpracy krajowych jednostek samorządu terytorialnego z zagranicznymi partnerami. Naukowcy akcentowali, że globalna współpraca samorządów jest formą dyplomacji, kontynuacją krajowej polityki, szansą na realizację ciekawych projektów i eventów.
Konferencja składała się z trzech paneli: pierwszy poświęcony był samorządowej współpracy międzynarodowej z perspektywy państw Europy Środkowo-Wschodniej; drugi dotyczył uwarunkowań prawnych i organizacyjnych współpracy samorządowej. Równolegle odbył się również panel doktorancko-studencki, podczas którego tematyka konferencji była rozpatrywana przez młodych adeptów nauki reprezentujących polskie uczelnie. Panel trzeci był debatą ekspertów nt. przyszłości i wyzwań stojących przed samorządami w zakresie współpracy międzynarodowej.
W Polsce współpracę międzynarodowa samorządów określa Konstytucja RP oraz stosowne ustawy: o samorządzie gminnym (1990), powiatowym (1998), województwa (1998) oraz ustawa z dnia 15 września 2000 r. o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego (JST) do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych. Współpraca międzynarodowa samorządów nazywana jest także paradyplomacją, a politolog Noe Cornago zdefiniował ją jako „zaangażowanie rządów subregionalnych w stosunkach międzynarodowych poprzez ustanowienie formalnych i nieformalnych kontaktów, stałych bądź ad hoc, z zagranicznymi publicznymi lub państwowymi podmiotami, w celu promocji socjoekonomicznych, kulturalnych lub politycznych interesów”.
W północno-wschodnim regionie Polski jednostki samorządu terytorialnego w sposób naturalny ukierunkowane były na współpracę transgraniczną z Rosją, Białorusią. Po agresji Rosji (wspieranej przez Białoruś) wobec Ukrainy polskie miasta i regiony wycofały się z form kooperacji z władzami lokalnymi tych państw, wzmacniając atrybuty współpracy z Ukrainą, w tym świadczonej tamtejszym samorządom pomocy rzeczowej.
Podczas pierwszego panelu prof. dr hab. Maciej Perkowski, Kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego i Europejskiego UwB, podkreślał, że praktyka samorządu terytorialnego wskazuje na potrzebę doskonalenia prawa, a wyzwaniem jest budowanie spójnych strategii współpracy międzynarodowej samorządów, w oparciu o analizy i kryteria naukowe.
Doktor Dana Šramková z Wydziału Prawa Uniwersytetu Masaryka w Brnie (Czechy), opowiedziała o realiach współpracy międzynarodowej samorządów z perspektywy Republiki Czeskiej, gdzie funkcjonuje ponad sześć tysięcy gmin, które korzystają z możliwości współpracy międzynarodowej w obszarach: miast partnerskich, projektów międzynarodowych (np. Interreg Europa Środkowa, FastTrack), organizacji eventów o zasięgu globalnym.
Prof. dr. Jaroslav Dvorak z Uniwersytet Kłajpedzkiego (Litwa) zaprezentował referat nt. przygotowania obronnego młodzieży poprzez współpracę samorządów lokalnych ze związkami harcerskimi na przykładzie krajów bałtyckich.
Na zakończenie panelu pierwszego referat wygłosił Prorektor Warszawskiej Wyższej Szkoły Biznesu, poseł na Sejm VIII i IX kadencji, delegat do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy dr Daniel Milewski, omawiając istotną rolę jaką w zakresie międzynarodowej współpracy samorządowej odgrywa Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy.
Natomiast podczas panelu drugiego prof. Ewa Pierzchała z Wydziału Prawa Uniwersytetu Opolskiego przedstawiła współpracę międzynarodową samorządów w interesującym świetle egzekucji administracyjnej m.in. w zakresie opłat za pobyt w domach opieki społecznej.
Z kolei Profesor Anna Ostrowska, Kierownik Katedry Nauk Prawnych Akademii Łomżyńskiej poruszyła w swoim wystąpieniu problematykę udzielania pomocy finansowej przez polskie samorządy terytorialne samorządom z innych państw, podkreślając, iż dopiero tzw. specustawa ukraińska wprowadziła jednoznaczne podstawy prawne do udzielania takiej pomocy, aby nie wzbudzała ona wątpliwości w świetle przepisów polskiego prawa finansowego.
W panelu doktorancko-studenckim doktorant Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie Hubert Przybyszewski opowiedział o systemowych rozwiązaniach gwarantujących pomoc świadczoną Ukrainie po wybuchu wojny z Rosją (nadawania numeru PESEL, legalizacja pobytu, zakwaterowanie, objęcie wsparciem socjalnym), którą reguluje m.in. „specustawa” z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
W ramach trzeciego panelu wydarzenia, eksperci debatowali o przyszłości i wyzwaniach samorządu terytorialnego w aspekcie międzynarodowej współpracy. Uczestnicy dyskusji, Zastępca Burmistrza norweskiego okręgu Nordland Simon Johnsen, Zastępca Burmistrza tureckiej Gminy Muratpaşa / Antalya Vural Korkmaz oraz Prezydent Miasta Łomża dr Mariusz Chrzanowski, rozmawiali o tym czy i dlaczego współpraca międzynarodowa jednostek samorządu terytorialnego jest korzystna dla państw, a także formułowali cenne rady w kontekście międzynarodowej współpracy mają dla innych samorządów. Prowadzący debatę Sebastian Chrzanowski, pełnomocnik prezydenta Łomży ds. współpracy międzynarodowej, pytał uczestników również o przyszłość ponadnarodowej aktywności samorządów. Nawiązywanie i rozwijanie zagranicznych kontaktów przez samorządy jest okazją do wymiany doświadczeń, a także czerpania wzorców wśród partnerskich miast i gmin, na co wskazywali uczestnicy debaty.
– Cieszę się niezwykle z tego, że kiedy Miasto Łomża celebruje 605. rocznicę nadania praw miejskich, w programie obchodów tego święta pojawia się również element wiedzy, dyskusji. Mamy dziś z pewnością stworzone ku temu warunki, żeby wymieniać się doświadczeniami, gdyż są wśród nas zarówno teoretycy jak i praktycy zajmujący się tematem, któremu poświęcona jest niniejsza konferencja naukowa. Chcę także podziękować panu Rektorowi Akademii Łomżyńskiej, pani Dyrektor Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego za wspólną organizację tego zacnego wydarzenia. – skomentował dr Mariusz Chrzanowski, prezydent Miasta Łomża.
Międzynarodową konferencję naukową „Prawne i organizacyjne aspekty międzynarodowej współpracy samorządowej” przygotowali Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego, Miasto Łomża oraz Katedra Nauk Prawnych Akademii Łomżyńskiej, a patronat nad wydarzeniem objęli: Minister Spraw Zagranicznych, Marszałek Województwa Podlaskiego, Europe Direct Podlaskie, Pismo Samorządu Terytorialnego Wspólnota oraz Serwis Administracyjno-Samorządowy SAS.